استاندارد تجهیزات ضد انفجار

مقدمه

قرار گرفتن تجهیزاتی که با سوخت هایی نظیر گاز یا بنزین در ارتباط اند و همزمان با تجهیزات الکتریکی نیز در ارتباط اند، معمولا در محیط های صنعتی امری طبیعی می باشد.

از طرف دیگر ایجاد جرقه در تجهیزات الکتریکی ممکن است سبب وقوع آتش سوزی در این مناطق شود.

بدین ترتیب در محیط های صنعتی نظیر پتروشیمی ها، پالایشگاه ها، سکوهای نفتی، پمپ بنزین ها، سکوهای CNG و… استفاده از تجهیزات ضد انفجار امری ضروری می باشد.

تجهیزات ضد انفجار Explosion proof چیست؟

تجهیزاتی که در مقابل ورود سیالات اشتعال پذیر محافظت شده یا در مقابل جریان الکتریکی عایق شده اند در دسته تجهیزات ضد انفجار قرار می گیرند.

در واقع تجهیزات ضد انفجار به گونه ای طراحی می شوند که احتمال نشت جریان الکتریکی ( مانند جرقه زدن) در آنها وجود ندارد

و از ورود هر گونه سیال اشتعال پذیر ( گاز، مایع یا گرد و غبار اشتعال پذیر) محافظت شده اند.

زنگ‌های ضد انفجار

زنگ‌های ضد انفجار (Explosion-Proof Bells) تجهیزاتی هستند که در محیط‌های صنعتی و مکان‌هایی که خطر انفجار وجود دارد، استفاده می‌شوند.

این زنگ‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در صورت بروز انفجار داخلی، از گسترش آن به محیط اطراف جلوگیری کنند.

Junction box چیست؟

Junction box (جعبه اتصالات) یک محفظه است که برای اتصال و محافظت از سیم‌ها و اتصالات الکتریکی استفاده می‌شود. این جعبه‌ها معمولاً از مواد عایق مانند پلاستیک یا فلز ساخته می‌شوند و به منظور جلوگیری از خطرات ناشی از اتصال کوتاه، آتش‌سوزی و سایر مشکلات ایمنی طراحی شده‌اند.

استاندارد تجهیزات ضد انفجار

استاندارد ضد انفجار ex به مجموعه‌ای از استانداردها و الزامات مربوط به تجهیزات و محیط‌های کاری اشاره دارد که در آن‌ها خطر انفجار ناشی از گازها، بخارات یا گرد و غبار وجود دارد.

این استانداردها به منظور افزایش ایمنی و جلوگیری از وقوع حوادث طراحی شده‌اند و معمولاً شامل موارد زیر هستند:

1. طبقه‌بندی مناطق خطرناک:

محیط‌های کاری به مناطق مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند که هر کدام دارای سطح خطر متفاوتی هستند.

این طبقه‌بندی شامل مناطق 0، 1 و 2 برای گازها و مناطق 20، 21 و 22 برای گرد و غبار است.

2. تجهیزات ضد انفجار:

تجهیزات مورد استفاده در این مناطق باید مطابق با استانداردهای خاصی طراحی و ساخته شوند. این تجهیزات معمولاً دارای نشانه‌گذاری Ex هستند و می‌توانند شامل الکتروموتورها، سوئیچ‌ها، لامپ‌ها و دیگر ابزارهای الکتریکی باشند.

3.روش‌های ایمنی:

استانداردهای Ex همچنین شامل روش‌های ایمنی برای نصب، بهره‌برداری و نگهداری تجهیزات هستند تا از بروز حوادث جلوگیری شود.

4.گواهینامه‌ها و بازرسی‌ها:

تجهیزات باید تحت بازرسی‌های دوره‌ای قرار گیرند و گواهینامه‌های لازم را از سازمان‌های معتبر دریافت کنند.

استانداردهای بین‌المللی مانند IECEx و ATEX ز جمله استانداردهای تجهیزات ضد انفجار مهم در زمینه ایمنی و حفاظت در قاره اروپا هستند.

رعایت این استانداردها در صنایع مختلفی نظیر نفت و گاز، شیمیایی، معدنی و غیره از اهمیت بالایی برخوردار است.

کلمه ATEX مخفف کلمه Atmosphere Explosive می‌­باشد.

به منظور رسیدگی به امر حفاظت در برابر انفجار، اتحادیۀ اروپا دستورالعمل ATEX 94/9/EC را برای تولیدکنندگان و دستورالعمل EC/1999/92 را برای خریداران ارائه کرد.

لازم به ذکر است که علاوه بر استاندارد اروپایی ATEX، استاندارد های آمریکایی و اروپایی دیگری نیز در این زمینه وجود دارد.

 

زون بندی تجهیزات ضد انفجار

پیش از شروع بحث کد خوانی نیاز است که با دسته بندی مناطق صنعتی برحسب میزان گازها یا غبارهای موجود در آن آشنا شویم:

الف) دسته بندی مناطق صنعتی برحسب میزان گازهای قابل اشتعال موجود در آن:

• Zone0 : فضایی که در آن گازهای قابل اشتعال برای مدت طولانی و بیش از 1000 ساعت در سال وجود دارد.
• Zone1 : فضایی که در آن گازهای قابل اشتعال به صورت متناوب و بین 10 تا 1000 ساعت در سال وجود دارد.
• Zone2 : فضایی که در آن گازهای قابل اشتعال وجود ندارد و در صورت وجود نیز برای مدت کوتاهی (بین 1 تا 10 ساعت در سال) وجود دارد.

ب) دسته بندی مناطق صنعتی برحسب میزان غبارهای قابل اشتعال موجود در آن:

1)  Zone20 : فضایی که در آن گرد و غبار قابل اشتعال برای مدت طولانی و بیش از 1000 ساعت در سال وجود دارد.

2) Zone21 : فضایی که در آن گرد و غبار قابل اشتعال به صورت متناوب و بین 10 تا 1000 ساعت در سال وجود دارد.

3) Zone22 : فضایی که در آن گازهای قابل اشتعال وجود ندارد و در صورت وجود نیز برای مدت کوتاهی (بین 1 تا 10 ساعت در سال) وجود دارد.

کدخوانی تجهیزات ضد انفجار مطابق استاندارد ATEX

شکل 1 نمونه یک کد ضد انفجار را نشان می دهد. برای درک این کد به اطلاعاتی نیاز داریم که در ادامه ذکر میشوند.

• شماره 1

ابتدای کد عبارت دیده می شود و به این مفهوم می باشد که کدینگ مورد نظر از استانداردهای اروپایی تبعیت میکند.

• شماره 2

عبارت نیز نشان دهنده استاندارد ATEX است.

• شماره 3

سومین عبارت که نشان دهنده گروه یا دسته بندی تجهیزات می باشد، میتواند I یا II باشد:

I : تجهیزاتی که در معادن مورد استفاده قرار می گیرند.

II : تجهیزاتی که در سایر مناطق صنعتی ( به جز معادن ) مورد استفاده قرار می گیرند.

• شماره 4

عبارت چهارم دسته بندی ایمنی تجهیز را نشان میدهد و میتواند M1 و M2 و 1 و 2 و3 باشد:

M1 و M2: مختص به محیط های معدنی می باشند.

1 و 2 و 3: مختص به محیط های غیرمعدنی هستند.

لازم به ذکر است که با افزایش اعداد فوق، خطرات حاضر در منطقه صنعتی کاهش می یابد.

این به صورتی است که عدد 1 نشانگر تجهیز مناسب زون 0، عدد 2 نشانگر تجهیز مناسب زون 1 و عدد 3 نشانگر تجهیز مناسب زون 2 میباشد.

• شماره 5

در قسمت پنجم دو حرف G , D میتواند قرار بگیرد که حرف G نمایانگر گاز (Gas) و حرف D نمایانگر غبار (Dust) می باشد.

• شماره 6

قسمت ششم اگر Ex باشد به این منظور است که تجهیزات مطابق استاندار IEC است

و اگر Eex باشد به این مفهوم است که تجهیز مطابق استاندارد EN میباشد.

• شماره 7

قسمت هفتم جزو مهم ترین بخش های یک کد ضد انفجار است که نوع حفاظت تجهیز را نشان می دهد.

معمولا در این قسمت از یک یا دو حرف استفاده می شود.

که حرف اول نوع حفاظت ایجاد شده را نشان می دهد و حرف دوم سطح ایمنی تجهیز را نشان خواهد داد.

لازم به ذکر است که حروف نشان دهنده نوع حفاظت برای گازها و غبارات متفاوت می باشند که در ادامه هر دو مورد را ذکر می کنیم:

الف) حروف مورد استفاده جهت نشان دادن نوع حفاظت در گاز ها:

d : نمایانگر بدنه ضد انفجار یا Flame Proof می باشد. این نوع بدنه ها در استاندارد های آمریکایی تحت عنوان Explosion Proof نیز شناخته می شوند.

تجهیزات دارای این کد معمولا دارای محفظه محکم و مقاوم در برابر انفجار می باشد و از نشت شعله یا جرقه ایجاد شده به بیرون از تجهیز نیز جلوگیری می کند.

e : نمایانگر بدنه با ایمنی افزوده یا Increased Safety می باشد. این تجهیزات معمولا جرقه ایجاد نمی کنند

و درجه حرارت هیچ قسمتی از آن از مقدار تعریف شده تجاوز نمی کند، و در نتیجه نمیتواند مسبب اشتعال گازهای اطراف خود باشد.

i : نمایانگر بدنه ذاتا ایمن یا Intrinsic Safe می باشد. تجهیزات Ex i شامل اجزا و مداراتی هستند که در هنگام بهره برداری عادی و یا در زمان خرابی، جرقه و یا حرارت ایجاد شده در آنها قادر به اشتعال گازهای محیط اطراف خود نمی باشند.

توان الکتریکی تجهیزات Ex i بسیار پایین است لذا این مشخصه برای ادوات برقی کاربرد چندانی ندارند و بیشتر در تجهیزات ابزادقیق و کنترل مورد استفاده قرار می گیرند.

n : نمایانگر بدنه غیر آتش زا یا Non-Incentive می باشد. تجهیزات Ex n یا شامل قطعات قطع و وصل کننده که ایجاد جرقه مینمایند نیستند

و یا اگر چنین قطعاتی داشته باشند، به گونه ای حفاظت میشوند که کارکرد آنها منجر به آتش سوزی نشود.

p : نماینگر بدنه با فشار داخلی یا Pressurized Protection می باشد.

در اینگونه تجهیزات با بالا بردن فشار داخلی تجهیز، از ورود گازهای قابل اشتعال به داخل بدنه جلوگیری می شود.

فضای داخل بدنه این تجهیزات توسط هوا یا یک گاز خنثی مانند نیتروژن تحت فشار قرار میگیرد.

o : نمایانگر بدنه محتوی روغن یا Oil Immersion میباشد. در اینگونه تجهیزات کلیه بخشهای الکتریکی و یا قسمتی از آنها در داخل محفظه ای پر از روغن قرار میگیرند. و در نتیجه در صورت وقوع جرقه و یا افزایش دما در بخش های مذکور، امکان انتقال آن به گازهای قابل اشتعال موجود در فضای بالای سطح روغن و یا در خارج بدنه دستگاه وجود ندارد.

q : نمایانگر بدنه محتوی پودریا ماسه Sand / Powder (Quartez) Filling میباشد. در اینگونه تجهیزات معمولا فضای داخل آنها با پودر کوارتز پر میشود و در نتیجه فضای خالی بین ذرات کوارتز به قدری کم است که جرقه حاصل از قطعات الکتریکی خطری را ایجاد نمیکنند.

m : نمایانگر بدنه کاملا مسدود یا Moulding می باشد.

در این تجهیزات، قطعات مستعد انفجار در داخل محفظه ای جاسازی شده و محفظه مذکور از صمغ های خاصی پر می شود.

با این روش ورود گاز به اینگونه بدنه ها به هیچ وجه امکان پذیر نمی باشد.

s : نمایانگر بدنه مخصوص یا Special  می باشد. این تجهیزات در بازار صنعتی موجود نمی باشند و به صورت سفارشی ساخته می شوند.

لازم به ذکر است که تاکنون استانداردی از سوی سازمان IEC در این مورد منتشر نشده و این نوع بدنه به منظور باز گذاشتن مسیر تحقیق و نو آوری در آینده پیشبینی شده است.

ب) حروف مورد استفاده جهت نشان دادن نوع حفاظت در غبارات:

t : نمایانگر تجهیزات حفاظت شده توسط محافظ بسته می باشد.

در این تجهیزات محفظه اطراف قطعات مستعد انفجار به گونه ای طراحی میشود که کاملا بسته است و از نفوذ ذرات گرد و غبار به داخل خود جلوگیری می کنند.

جهت نشان دادن نوع حفاظت در مقابل گرد و غبار قابل اشتعال حروف p , i, m نیز استفاده می شوند که مفهوم آنها همان موارد بیان شده در مورد گازها می باشد.

ج) حروف مورد استفاده جهت نشان دادن سطح ایمنی:

این حروف که به عنوان حرف دوم و بعد از حروف بالا قرار می گیرند نمایانگر سطخ ایمنی تجهیز می باشد و معمولا حروف a, b, c می باشند.

این به گونه ای است که حرف a بالاترین سطخ ایمنی و حرف c پایین ترین سطح ایمنی را نشان می دهد.

به طور کلی میتوان گفت که حرف a نمایانگر مناسب بودن تجهیز برای زون های 0 و 1 و 2 می باشد،

حرف b نمایانگر مناسب بودن تجهیز برای زون های 1 و 2 می باشد و حرف c نمایانگر مناسب بودن تجهیز برای زون 2 می باشد.

لازم به ذکر است که برای تجهیزات Ex n، اگر قطعات در محفظه های کاملا مسدود شده قرار گیرند به گونه ای که بدون تماس با گازهای اطراف باشند آن را با Ex n C نماش می دهند،

اگر قطعات در محفظه هایی قرار گیرند که گازهای اطراف تا حد کمی وارد محفظه شوند به گونه ای که جرقه نتواند سبب ایجاد انفجار گردد آن را با Ex n R نمایش می دهند

و اگر این تجهیزات شامل قطعات جرقه زا نباشد آن را با Ex n A نمایش میدهند.

• شماره 8

قسمت هشتم کد مربوط به گروه های گازی میباشند که آنها را در سه دسته تقسیم بندی می نمایند:

IIA : گروه گازی پروپان: این گروه شامل گازهایی نظیر استیک اسید، بوتان، آمونیاک، پروپان، گازولین، متان و متانول و… می باشد.

IIB : گروه گازی اتیلن: این گروه شامل گازهای گروه قبل و گازهایی نظیر اتیلن، دی اتیل اتر و اتانول و… می باشد.

IIC : گروه گازی هیدروژن: این گروه شامل گازهای دو گروه قبل و گازهای دیگری نظیر استیلن و هیدروژن و… می باشد.

مطابق بالا گروهایی برای دسته بندی گرد و غبار قابل انفجار نیز تعریف می شود:

IIIA : شامل غبارها و فیبر های قابل اشتعال می باشند.

IIIB : شامل غبار ها و فیبرهای گروه قبل، بعلاوه غبار های نارسانا می باشد.

IIIC : شامل غبار ها و فیبرهای دو گروه قبل، بعلاوه غبارهای رسانا می باشد.

• شماره 9

قسمت نهم مربوط به کلاس های دمایی می باشد، در واقع هر کدام از این دماها نمایانگر بیشترین دمایی می باشد که سطح یک تجهیز میتواند داشته باشد:

T1: 450°C
T2 : 300°C
T3 : 200°C
T4 : 135°C
T5 : 100°C
T6 : 85°C

• شماره 10

آخرین قسمت کد، سطح حفاظت تجهیز را نشان می دهد که برای محیط های گازی میتواند Ga, Gb, Gc و برای محیط های گرد و غبار میتواند Da, Db, Dc باشد:

Ga, Da : سطح حفاظت تجهیزات قرار گرفته در زون صفر

Gb, Db : سطح حفاظت تجهیزات قرار گرفته در زون یک

Gc, Dc : سطح حفاظت تجهیزات قرار گرفته در زون دو

 

ویژگی‌های تجهیزات ضد انفجار

1.طراحی محکم: این تجهیزات به گونه‌ای ساخته می‌شوند که بتوانند فشار ناشی از انفجار داخلی را تحمل کنند و از انتشار آن به محیط اطراف جلوگیری کنند.

2.مکانیزم ایمنی: برخی از تجهیزات ممکن است دارای مکانیزم‌های ایمنی اضافی باشند که در صورت بروز شرایط خطرناک، عملکرد خود را متوقف کنند.

3.جنس مواد: مواد به کار رفته در ساخت این تجهیزات معمولاً ضد زنگ و مقاوم در برابر حرارت هستند.

4.گواهینامه‌ها: تجهیزات ضد انفجار معمولاً دارای گواهینامه‌های خاصی هستند که نشان‌دهنده انطباق آن‌ها با استانداردهای بین‌المللی مانند ATEX (در اروپا) و IECEx (بین‌المللی) می‌باشد.

کاربردها:

تجهیزات ضد انفجار در صنایع مختلفی از جمله نفت و گاز، صنایع شیمیایی، معادن و سایر محیط‌های کاری با خطر آتش‌سوزی و انفجار استفاده می‌شوند.

این تجهیزات شامل الکتروموتورها، سوئیچ‌ها، لامپ‌ها و دیگر ابزارهای الکتریکی می‌شوند.

نتیجه‌گیری:

استفاده از تجهیزات ضد انفجار برای افزایش ایمنی در محیط‌های کاری خطرناک ضروری است و می‌تواند از بروز حوادث جدی جلوگیری کند.

قیمت تجهیزات ضد انفجار

شرکت فرتاک ایمن ویژن وندور ابزار دقیق است.

با عرض پوزش کلیه قیمت ها در حال بروزرسانی می باشد، لطفا جهت اطلاع از قیمت تجهیزات ضد انفجار  (قیمت Explosion proof) با شماره 02188800719 در ارتباط باشید

 ضد انفجار pdf

سوالات متداول

1.چگونه مطمئن شوم تجهیز موردنظر با محیط صنعتی من سازگار است؟

ابتدا باید زون محیط خود (Zone 0, 1, 2) را مشخص کنید و تجهیزات را با استاندارد ATEX یا IECEx انتخاب کنید.

2.تفاوت بین استانداردهای ATEX و IECEx چیست؟

استاندارد ATEX بیشتر در اروپا استفاده می‌شود، در حالی که IECEx یک استاندارد بین‌المللی است.

3.چگونه از اصالت تجهیزات ضد انفجار اطمینان حاصل کنم؟

تجهیزات باید دارای گواهینامه‌های معتبر مانند ATEX یا IECEx باشند و نشانه‌گذاری Ex روی آن‌ها درج شده باشد.

4.آیا نصب این تجهیزات به مهارت خاصی نیاز دارد؟

بله، نصب باید توسط تکنسین‌های مجرب و مطابق با استانداردهای ایمنی انجام شود.

5.آیا به تجهیزات جانبی نیاز دارم؟

بله، تجهیزاتی مانند Junction Box یا زنگ‌های ضد انفجار ممکن است بر اساس نیاز محیط صنعتی شما ضروری باشند.

6.چگونه از اتصال صحیح سیم‌ها و اتصالات اطمینان حاصل کنم؟

استفاده از جعبه‌های اتصالات (Junction Box) استاندارد، ایمنی اتصالات را تضمین می‌کند.

7.هر چند وقت یک‌بار باید تجهیزات ضد انفجار بررسی شوند؟

تجهیزات باید به صورت دوره‌ای (معمولاً سالانه) توسط افراد متخصص بازرسی شوند.

8.چه علائمی نشان می‌دهند که تجهیزات نیاز به تعمیر دارند؟

کاهش عملکرد، ایجاد صداهای غیرمعمول یا وجود نشتی‌های غیرعادی از جمله علائم هشداردهنده هستند.

9.آیا امکان تعمیر تجهیزات ضد انفجار وجود دارد؟

بله، اما تعمیرات باید توسط مراکز معتبر و متخصص انجام شود تا استانداردهای ایمنی حفظ شوند.

10.چگونه از تجهیزات خود در برابر آسیب‌های محیطی محافظت کنم؟

نگهداری در دمای مناسب، جلوگیری از ورود رطوبت و گرد و غبار، و نصب محافظ‌ها می‌تواند طول عمر تجهیزات را افزایش دهد.

11.آیا امکان استفاده از تجهیزات عادی در مناطق زون‌بندی شده وجود دارد؟

خیر، استفاده از تجهیزات عادی در این مناطق خطر انفجار را به شدت افزایش می‌دهد.